Eftirfarandi viðtal birtist í Morgunblaðinu sunnudaginn 22. janúar 2006. Viðtalið er endurbirt hér með góðfúslegu leyfi Morgunblaðsins.
Baráttukonan Hope Knútsson flutti frá Bandaríkjunum til Íslands fyrir meira en 30 árum. Hún hefur unnið ötullega að félagsmálum hér á landi og hefur að leiðarljósi að öllu megi breyta til batnaðar. Finnist Hope vanta þrýstihóp eða félag stofnar hún það einfaldlega og vílar ekki fyrir sér að gegna formennsku. Sigríður Víðis Jónsdóttir heyrði af mótmælum í Bandaríkjunum, stefnumóti með víkingi, íslensku félagsstarfi og baráttumálum Hope.
Hvernig lítur manneskja út sem ákvað að Ísland væri staðurinn sem hún vildi búa á, fluttist hingað búferlum alla leið frá New York og þykir hafa sýnt einstaka djörfung og dug í félagsmálum?
Ég er spennt að komast að svarinu og finn það í stigagangi í Æsufelli. Ég er búin að hringja á vitlausa bjöllu þegar dyrnar opnast. „Það er hérna uppi!“ heyrist af hæðinni fyrir ofan. Hope Knútsson heilsar glaðlega. Hún er í litríkri peysu, bleikum sokkabuxum og brosir út að eyrum. Það er eitthvað hressilegt við hana.
Útsýnið út um stofugluggann er stórkostlegt. Reykjavík blasir við af hæðinni og þarna eru bæði Esjan og Akranes. Hér hefur Hope búið allan sinn tíma á Íslandi. Kannski er það einmitt þegar maður virðir fyrir sér svona útsýni sem manni dettur í hug að stofna hin og þessi félög og bæta heiminn. Kannski ekki.
„Ég hef mikla trú á að við getum breytt bæði sjálfum okkur og samfélaginu,“ segir Hope, horfir út um gluggann og viðurkennir að þegar hún finni fyrir óréttlæti fyllist hún mikilli þörf til að breyta því. „Nú, og þá vinn ég einfaldlega að því,“ segir hún eins og ekkert sé eðlilegra. Síðan bætir hún glettin við: „Það er í raun óskynsamlegt að kvarta yfir hinu og þessu ef menn eru síðan ekki tilbúnir að gera neitt til að breyta því. Þá eru þeir bara neikvæðir. Viðkvæðið hér á landi er svo oft: Það þýðir ekkert! Það þýðir ekkert að kvarta, það þýðir ekkert að ætla að breyta einhverju. Ég skil ekki þessa neikvæðni. Ef hægt er að breyta einhverju þá er það á Íslandi, þar sem allt er svo smátt!
Ég skrifaði einu sinni niður á blað það sem mér fannst vera lífspeki mín og það sem ég vildi vinna eftir. Þetta urðu níu atriði, það mætti kannski kalla þetta boðorðin mín níu!“ segir Hope og hlær. „Eitt þeirra er að breytingar séu af hinu góða og að þær opni einfaldlega nýja möguleika. Annað er að það er líklegra að eitthvað jákvætt gerist ef ég tek af skarið en ef ég sit hjá og bíð. Ég sjálf get látið hlutina gerast!“
Hope sest brosandi í sófann og útskýrir að það sem hún stundi sé sósíal aktívismi eða aðgerðarstefna, eins og hún kallar það líka. „Á Íslandi er stundum eins og fólki finnist skrýtið að vera aðgerðasinni. Aktívistar eða aðgerðarsinnar hafa oft neikvæðan stimpil og eru gjarnan tengdir við óeirðir.“
Ísland paradís á jörðu
Aktívistinn Hope Knútsson er komin yfir sextugt. Hún er fædd árið 1943 í Brooklyn í New York, dóttir hjónanna Jack Emanuel Loewenstein og Ruth Haskell. Hún á systurnar Bonnie og Lindu sem búa í New York en fluttist sjálf hingað til lands á áttunda áratugnum og fór fljótlega að láta til sín taka.
„Það má segja að á sjöunda áratugnum hafi orðið vakning hjá mér. Ég var stöðugt að mótmæla einhverju – mótmælti kjarnorkuvopnum, kjarnorkuverum, lélegu heilbrigðiskerfi í Bandaríkjunum sem mér fannst þá afskaplega óréttlátt en er margfalt verra í dag, stríðinu í Víetnam og fleiru og fleiru. Mér fannst óþægilegt að búa í samfélagi þar sem jafnmikið óréttlæti viðgekkst og í Bandaríkjunum,“ segir Hope.
Árið 1969 dró til tíðinda. Hope fór í sex vikna ferðalag frá Bandaríkjunum til meginlands Evrópu og þurfti að millilenda á Íslandi. „Ég flaug með Loftleiðum sem þá var þekkt sem hálfgert hippaflugfélag og var með gítarinn minn með mér. Í stoppinu á Íslandi fór ég meðal annars Gullna hringinn. Ég varð bókstaflega ástfangin af Íslandi, sem mér fannst líta út eins og önnur pláneta. Það var frábært að koma til lands þar sem skattpeningar landsmanna voru ekki notaðir í vopnaframleiðslu eða þjálfun til að drepa. Ég dáðist sömuleiðis að heilbrigðiskerfinu. Ef þú veikist í Bandaríkjunum geturðu nefnilega tapað öllu sparifénu þínu á einu bretti. Bandaríkin eru eina ríkið á Vesturlöndum sem eru með svona óréttlátt heilbrigðiskerfi. Ég sagði stanslaust við sjálfa mig: „Vá, en heilbrigt umhverfi til að ala upp börn í samanburði við Bandaríkin!“ Á þessum tíma átti ég hvorki mann né börn en langaði að búa í sósíalísku lýðræðissamfélagi eins og þessu. Frá Íslandi hélt ég áfram til meginlands Evrópu en velti stanslaust fyrir mér, þær 6 vikur sem ég var þar, hvernig væri að búa á Íslandi,“ segir Hope og bætir við: „Mér fannst landið í rauninni vera eins og paradís á jörð.“
Leitin að víkingnum
Þegar þarna var komið við sögu hafði Hope lokið BA prófi í heimspeki og sálfræði í New York og tekið masterspróf í iðjuþjálfun. Iðjuþjálfar veita margvíslega heilbrigðis- og félagsþjónustu og stuðla að virkri þátttöku fólks í samfélaginu, til dæmis fatlaðra og fólks með geðsjúkdóma. Eftir kynnin af Íslandi var Hope forvitin að vita hvort hér vantaði iðjuþjálfa. Við heimkomu til Bandaríkjanna skrifaði hún íslenska heilbrigðisráðuneytinu bréf.
„Ég fékk strax svar og þar stóð að á Íslandi vantaði ekki einungis iðjuþjálfa heldur einnig iðjuþjálfaskóla! Ég var spurð hvort ég vildi ekki koma sem fyrst, helst í gær, stofna námsbraut og vera brautryðjandi í faginu. Mér fannst þetta heillandi og spennandi og ákvað að slá til eftir að hafa kannað landið betur í þriggja vikna ferð sumarið eftir,“ segir Hope og bætir sposk við að í framhaldinu hafi hún tekið að leggja leið sína á Kennedy-flugvöll í New York.
„Ég fór að hanga hjá Loftleiðum og spurði íslenska starfsfólkið á vellinum sífellt hver ætlaði að kenna mér íslensku því ég ætlaði til Íslands. Fólk spurði hvort ég væri snarvitlaus eða hvað…Einu sinni sagði ég að fyrst ég ætlaði að flytja til Íslands hefði ég áhuga á að fara á stefnumót með víkingi. Nokkrum vikum seinna, þegar ég var aftur í heimsókn á vellinum, gekk inn hávaxinn flugvirki sem vann hjá Loftleiðum. Allir hrópuðu: „There is one for you!“ Hann sneri sér við og spurði: „Ha, one what?!“ Allir hrópuðu að ég væri að leita að víkingi. Og viti menn, ári seinna vorum við gift…“
Sá heppni var Einar Knútsson og þau hjónakorn giftu sig árið 1971.
Erfitt að verða útlendingur
Hope og Einar bjuggu í New York fyrstu þrjú árin eftir giftingu og Hope kenndi iðjuþjálfun við Columbia University. Litla fjölskyldan fluttist síðan til Íslands árið 1974. Þá var frumburðurinn Tryggvi þriggja mánaða og Hope hafði heimsótt landið 11 sinnum. Dóttirin Katla fæddist þremur árum síðar.
„Að verða útlendingur er það erfiðasta sem ég hef nokkurn tímann gert. Þegar maður kann lítið í öðru tungumáli segir maður ekki það sem maður vill segja, heldur það sem maður getur sagt. Margir í útlendingasamfélaginu hér á landi segja að fyrstu 20 árin í íslenskunni séu erfiðust!“ segir Hope og skellir upp úr. Hún bætir við að henni finnist ennþá, eftir 32 ár, að hún sé ekki alveg með sama persónuleika þegar hún tali á íslensku og á ensku. Viðtalið fer fram á íslensku – góðri íslensku því Hope talar málið ákaflega vel – en inn á milli grípur hún í eitt og eitt orð á ensku.
Ég spyr Hope af hverju í ósköpunum hún hafi ekki gefist upp og snúið aftur til Bandaríkjanna. Hún hugsar málið eldsnöggt og segir síðan: „Ég hafði þegar tekið ákvörðun um að vera hér ævilangt. Það var ég sjálf sem kaus Ísland. Ég var ekki dregin hingað vegna þess að ég væri ástfangin af heimamanni eða eitthvað álíka. Ég hitti Íslendinginn eftir að hafa sjálf tekið ákvörðunina. Hann gat náttúrlega varla trúað því að rekast á stelpu í New York sem vildi ekkert annað en að búa í Reykjavík. Þannig að það kom aldrei neitt til greina hjá mér annað en að vera hér. Ég vildi búa á Íslandi og var búin að fá nóg af Bandaríkjunum,“ segir Hope.
Ert þú ekki til í að vera formaður?!
Hope stofnaði Iðjuþjálfafélag Íslands, ásamt öðrum, tveimur árum eftir að hún kom til landsins. „Til að koma á laggirnar námsbraut í iðjuþjálfun varð að hafa félag á borð við þetta og fá löggildingu starfsheitisins. Það varð líka að hafa nógu margar deildir starfræktar til að nemar gætu farið í starfsnám. Ferlið var satt að segja margfalt lengra en mig grunaði,“ segir Hope. Hún lagði þó ekki árar í bát og iðjuþjálfanámi var loks komið á laggirnar í Háskólanum á Akureyri. Árið 2001 hlaut Hope viðurkenningu frá iðjuþjálfadeild Columbia University í New York fyrir frábæran árangur í starfi.
Í Bandaríkjunum hafði Hope unnið sem iðjuþjálfi innan geðheilbrigðiskerfisins og gerði það sama eftir að hún flutti hingað til lands. Hún fór á fund hjá Geðhjálp stuttu eftir að félagið var stofnað. „Á þeim fundi gerðist það sem gerist reyndar oft, að ég rétti upp hönd og legg eitthvað til málanna. Þá segir fólk oftar en ekki: Heyrðu, ert þú ekki bara til í að vera formaður?! Mér fannst mjög mikill heiður að vera sýnt þetta traust þegar ég var enn frekar nýkomin til landsins, og sagði því alltaf já. Ég vissi hins vegar ekki þá að það nenntu hreinlega ekki margir að vera í formennsku og að vinna kauplaust!“
Hope vann á Kleppi í tæp þrjú ár en hætti síðan og vildi að eigin sögn frekar vinna kauplaust sem formaður Geðhjálpar en í geðheilbrigðiskerfinu „fyrir skítalaun“. „Ég vildi heldur vinna við eitthvað sem ég hefði mikla trú á en að vinna í kerfi sem mér fannst að mörgu leyti mannskemmandi, bæði fyrir sjúklinga og starfsfólk. Sjúkrahúsið var of mikil stofnun og mér fannst mikilvægt að koma geðheilbrigðisþjónustu út í samfélagið, til fólksins,“ segir hún.
Fyrir hönd Geðhjálpar fór Hope árlega til borgarstjóra Reykjavíkur, sem þá var Davíð Oddsson, til að fá styrk fyrir ýmsa þjónustu á vegum félagsins. Á endanum fannst henni kominn tími til að fást við ný viðfangsefni.
-Og hvað tók þá við?
Hope skellir upp úr. „Ja, það var borgaraleg ferming!“
Sími sem ekki hefur stoppað
Og þá var að bretta upp ermarnar. Þetta var árið 1988 og Tryggvi, sonur Hope, kominn á fermingaraldur. Hann vildi ekki fermast á hefðbundinn hátt í kirkju og Hope tilkynnti í grein í dagblaði að börn hennar hefðu hug á að fermast borgaralega. Slíkt væri gert í öðrum löndum.
„Ég spurði hvort einhverjir aðrir væru til í að vera með. Síminn hringdi og hefur satt best að segja ekki stoppað síðan. Samtökin Siðmennt voru stofnuð í framhaldinu því við vildum halda þessu áfram. Í fyrra var metár hjá okkur og síðan þá hefur orðið 40% aukning,“ segir Hope stolt. „Fræðslan sem börnin fá snýst aðallega um siðfræði, ábyrgð og mannleg samskipti. Við ræðum mannréttindi, jafnrétti, samskipti kynjanna, efahyggju, forvarnir um vímuefni, áhrif auglýsinga og fleira og fleira. Við höfum fermt borgaralega nærri 900 börn og nálægt 10.000 hafa sótt athafnir okkar.“
Hope viðurkennir að þegar hún fór af stað með borgaralegu ferminguna, hafi hún verið dálítið hrædd. „Ég hélt að fólk myndi kannski spyrja hver þessi útlendingur væri eiginlega að vilja þessar breytingar.“
Bábyljur um trúlausa
Hope segist vera húmanisti. Húmanismi hefur einnig verið kallaður mannúðarstefna. „Auðvitað eru mörg svör við því hvað er að vera húmanisti en fyrir mér er það að reyna að bæta mannlegt samfélag, hjálpa öðrum og leitast við að vera betri manneskja.“
Hope er ekki í þjóðkirkjunni og segist vera trúlaus. „Um trúlausa eru alls kyns bábiljur, til dæmis að þeir séu fáfróðir um trú, siðlausir, óhamingjusamir og jafnvel vont fólk. Ég verð að segja að ég hef aldrei kynnst fólki sem þekkir Biblíuna betur en trúlausir!“ segir hún og hlær. Hún bendir á að það að vera trúlaus segi ekkert um siðferði fólks, heldur sé það bara að vera laus við trú á Guð eða guði. „Að vera húmanisti segir hins vegar hvaða afstöðu þú tekur til lífsins og það er jákvæð afstaða.“
Þegar Hope flutti til landsins hafði hún lengi velt fyrir sér siðfræði og siðferðilegum efnum. „Ég hafði hins vegar aldrei heyrt talað um kristilegt siðgæði. Ég þekkti allar hugmyndirnar en ekki sem „kristilegar“. Fólk var alltaf að leiðrétta mig þegar ég talaði um siðgæði og segja að ég meinti „kristilegt siðgæði“. Ég neitaði því enda er siðgæði og það að vera góð manneskja ekki bundið við kristni, heldur stendur eitt og sér,“ segir hún.
Nýársávarp Vigdísar Finnbogadóttur
Eitt af því sem Hope hefur einlægan vilja til að berjast fyrir, er að minnka ofbeldi í samfélaginu og heiminum öllum. Hún hefur lengi verið á móti stríðsrekstri og á níunda áratugnum lagðist hún í miklar rannsóknir á ofbeldi í skólum, andlegu sem líkamlegu. Í framhaldinu flutti hún ótal fyrirlestra um efnið og tók þátt í að skipuleggja ráðstefnur um ofbeldi sem heilbrigðisvandamál. Hún hafði samband við Vigdísi Finnbogadóttur, sem þá gegndi embætti forseta, og reifaði málið við hana. Vigdís tók ofbeldisumræðuna upp í nýársávarpi sínu, nokkrum mánuðum síðar.
„Ég hélt þegar ég flutti frá Bandaríkjunum, sem er eitt allra ofbeldisfyllsta samfélagið í heiminum, að ég væri að flytja á einn friðsælasta stað á jörðu. Ég fékk því hálfgert áfall þegar ég varð fyrst vör við ofbeldið hérna,“ segir hún. Annað sem kom henni spánskt fyrir sjónir var hversu lítið var gert fyrir útlendinga hér á landi. „Það sló mig hversu mikill skortur var á þjónustu fyrir innflytjendur og hvernig samfélagið var í raun í afneitun gagnvart útlendingum. Eftir að ég kom til landsins fór ég að leita að félögum útlendinga hér á landi. Ekkert slíkt félag var hins vegar starfrækt og ég varð því hreinlega að búa það til. Enginn annar var að fara að gera það fyrir mig,“ segir hún ákveðin.
Þrýstihópur hitti stjórnmálamenn
Þar með leit Félag nýrra Íslendinga dagsins ljós. Einu sinni í mánuði stóð það fyrir fræðslu um íslenskt samfélag og einu sinni í mánuði hittust félagsmenn í tengslum við hátíðir eða aðra tyllidaga.
„Þegar Miðstöð nýbúa var stofnuð dró úr fræðsluhluta félagsins, enda áttu náttúrlega ríkið eða sveitarfélögin að sinna þessu. Ég hafði lítinn áhuga á að skipuleggja partí og einbeitti mér því að því að stofna þrýstihóp útlendinga, Útlendingaráð, sem yrði ráðgefandi í málefnum útlendinga hér á landi.“
Útlendingaráð breyttist í Fjölmenningarráð og Hope var formaður þess frá 2000 og þangað til á seinasta ári. „Sú vinna var mjög spennandi. Við vorum þrýstihópur og skrifuðum umsagnir fyrir Alþingi, hittum stjórnmálamenn, borgarstjóra, bæjarstjóra og ýmsa áhrifamenn. Því miður er Fjölmenningarráð ekki lengur starfandi en Samtök kvenna af erlendum uppruna vinna öflugt starf á þessu sviði, þótt það sé einungis fyrir konur,“ segir hún.
Fjölmenningarráð undir stjórn Hope vildi meðal annars fá útvarpsþjónustu á mörgum tungumálum, þar sem grundvallarupplýsingum um samfélagið væri útvarpað. Hope segir að þeir sem þau hafi kynnt hugmyndina fyrir hafi álitið þetta mikilvægt en allir hafi borið fyrir sig fjárskorti. Fjölmenningarráð var einnig umsagnaraðili fyrir útlendingalögin svokölluðu sem sett voru árið 2004.
Ríkisstjórnin brýtur á trúlausum
Allar götur síðan Hope kom til landsins hefur hún verið iðin við greinaskrif. Hún hefur skrifað í dagblöð og tímarit um allt milli himins og jarðar – menningaráfall, blönduð hjónabönd, fjölmenningarlegt samfélag, geðheilbrigðismál, kynlíf og hvernig það sé að vera útlendingur. Nú vinnur hún að því að fá Siðmennt skráð sem lífsskoðunarfélag með sömu stöðu og trúfélag. Auk þess að standa fyrir borgaralegum fermingum ráðleggur Siðmennt fólki við að skipuleggja borgaralegar hjónavígslur, nafngiftir og útfarir.
„Vegna þess að við höfum ekki sömu stöðu og trúfélög sem framkvæma þessar athafnir, fáum við hins vegar engan fjárhagslegan stuðning frá ríkinu – engin sóknargjöld. Annars staðar í Evrópu og einnig í Bandaríkjunum hafa systurfélög okkar þessa stöðu sem við viljum fá. Við höfum pantað tíma hjá Allsherjarnefnd og biðjum um breytingu á lögum um skráð trúfélög eða að búin verði til sérstök lög um lífsskoðunarfélög. Slík lög hafa til dæmis verið í Noregi síðan árið 1981. Ef ekki verður gerð breyting á erum við tilbúin að fara í mál við ríkið og taka þetta alla leið til Mannréttindadómstóls Evrópu. Fólk á Íslandi sem stendur utan við trúfélög hefur ekkert val um hvert sóknargjöld þess fara. Þetta eru 7.000 krónur á ári sem fara bara sjálfkrafa til Háskóla Íslands, sé viðkomandi ekki skráður í neitt trúfélag. Við sem erum trúlaus styðjum því menntun á Íslandi meira en allir aðrir og höfum ekki aðgang að okkar eigin sóknargjöldum. Við spyrjum: Af hverju Háskóli Íslands? Af hverju ekki Rauði krossinn, Geðhjálp eða eitthvað annað? Af hverju ekki Siðmennt eða hvaða lífsskoðunarfélag sem er? Við viljum ráða yfir þessum peningum og okkur á ekki að vera mismunað vegna þess að við trúum ekki á ósýnileg, yfirnáttúrleg fyrirbæri. Okkur finnst þetta grundvallar mannréttindamál.“
Siðmennt styður samkynhneigða
Siðmennt veitti Samtökunum ’78 sérstaka viðurkenningu um daginn. „Við teljum að enginn aðili á Íslandi hafi gert meira en þessi samtök, síðasta aldarfjórðunginn, til að gera íslenskt samfélag víðsýnna og umburðarlyndara,“ útskýrir Hope. Eftir umræðu síðustu daga um samkynhneigða og réttindi þeirra, er ekki úr vegi að spyrja hana um afstöðu hennar til giftinga samkynhneigðra. Hún veðrast öll upp.
„Ég get sagt þér það að klukkutíma áður en þú komst sendi ég inn umsögn um nýja frumvarpið!“ segir hún og á við frumvarp ríkisstjórnarinar til laga um breytta réttarstöðu samkynhneigða. Umsögnin fór til Allsherjarnefndar Alþingis. Hope stekkur á fætur og nær í textann. „Siðmennt er þeirrar skoðunar að samkynhneigðir eigi að njóta sömu réttinda og gagnkynhneigðir að öllu leyti,“ les hún og heldur áfram: „Siðmennt hvetur Allsherjarnefnd einnig heilshugar til að gera breytingar á hjúskaparlögum þannig að skráð trúfélög öðlist rétt til að gefa saman samkynhneigða einstaklinga.“
Miðnætursól og Írak
Ísland hefur breyst mikið á þeim þremur áratugum sem Hope hefur búið hér. Ég spyr hana hvort íslenska samfélagið sé enn samfélagið sem hún kom til að vera í.
„Það væri náttúrlega hræðilegt ef eitthvert samfélag væri nákvæmlega eins og það var fyrir 30 árum! Ég styð ekki stöðnun. Auðvitað er hins vegar margt sem ég er óánægð með hérna. Neyslumenningin er til dæmis alltaf að verða meiri og meiri. En það er ekki hægt að vera hluti af nútímanum án þess að fá yfir sig þau vandamál sem honum fylgja. Því miður. Það er ekki til nein paradís á jörðu. Ég veit núna að ég var óraunhæf þegar ég flutti hingað og hélt að Ísland væri paradís þar sem allt væri fullkomið. Auðvitað er enginn staður fullkominn – því fólk er hvergi fullkomið. Í hverju samfélagi er ýmislegt sem er gott og ýmislegt sem er vont. Ég hef aldrei viljað flytja aftur til baka frá Íslandi og finnst til dæmis ennþá mjög jákvætt að skattpeningar mínir fari ekki í stríðsrekstur, þótt ef til vill megi deila um það varðandi friðargæsluna í Afganistan. Ég er ánægð með að hér sé heilbrigðiskerfi, þótt innan þess séu vitanlega fullt af vandamálum. Ég elska miðnætursólina og þá staðreynd að hver einasta manneskja getur haft áhrif í jafnlitlu samfélagi og Ísland er. Það er mjög hvetjandi. Síðan er hér auðvitað gott vatn, ferskt loft og allt það,“ segir Hope og brosir. Síðan verður hún alvarleg.
„Ég er hins vegar ekki ánægð með að íslenska ríkið styðji stríðið í Írak, þetta fáránlega og beinlínis ólöglega stríð. Mér finnst það hneyksli og ég skil ekki hvers vegna fleiri hafa ekki risið upp gegn því. Ætli það sé ekki hluti af þeim hugsunarhætti sem er svo algengur hérna að það þýði ekki að mótmæla, við getum engu breytt og ríkið geri einfaldlega það sem það vilji.“
Burt með 24 ára regluna
„Annað sem ég vil sjá er alvöru trúfrelsi á Íslandi. Ég vil því aðskilnað ríkis og kirkju. Þegar ég flutti frá Bandaríkjunum var ég mjög hissa að uppgötva að það var ríkið sem rak kirkjuna. Fá lönd í heiminum hafa enn opinber þjóðartrúarbrögð og Ísland skipar sér í raun með múslimskum guðveldum í þessu efni. Mér finnst það tímaskekkja að land sem kallar sig lýðræðisríki á 21. öldinni hafi þjóðkirkju, sem í raun er miðaldafyrirbæri – sérstaklega í landi þar sem fáir eru verulega trúaðir. 87% landsmanna eru í þjóðkirkjunni en einungis 8% sækja hana reglulega,“ segir Hope og fórnar höndum. Hún er orðin áköf og heldur áfram: „Ég vil líka fá burtu 24 ára regluna sem sett var inn í útlendingalögin. Til að fá dvalarleyfi sem maki útlendings þarf viðkomandi að vera 24 ára. En af hverju 24 ára? Það er bara vegna þess að Ísland var að herma eftir mjög hægrisinnuðum útlendingalögum í Danmörku. Þetta gengur ekki,“ segir hún.
Önnur breyting sem Hope telur bráðnauðsynlega er að veita útlendingum ókeypis íslenskukennslu. „Til að fá búsetuleyfi eru gerðar kröfur um að fólk hafi lokið 150 klukkustundum af íslenskunámi. Það er mjög óréttlátt að gera kröfu um íslenskukunnáttu og veita síðan ekki þjónustuna. Margir útlendinganna eru í láglaunastörfum og hafa ekki efni á tungumálakennslu. Auk þess er hreinlega ekki til nægt námsefni fyrir þessar 150 klukkustundir. Fólk þarf því að taka sama námsefnið aftur!“
Með skarð í vör og klofinn góm
Vinnuherbergi Hope í íbúðinni í Æsufelli er athyglisvert. Það er fjólublátt og bleikt og í stíl við Hope sjálfa. Eða er það hún sem er í stíl við herbergið? Á einn vegginn er máluð teiknimynd sem nær frá gólfi og upp í loft. „Það er miklu betra að hugsa á svona stað en til dæmis í hvítu herbergi,“ útskýrir hún kampakát.
Á skrifborði er tölva sem Hope situr ófáar stundir við. Ég virði skjáinn fyrir mér og það rennur upp fyrir mér að bróðurparturinn af því sem hún gerir er launalaust. „Ha, jú, það er rétt, næstum allt sem ég geri er kauplaust,“ viðurkennir hún. „Ég hef hreinlega ekki áhuga á peningum og er í þeirri forréttindastöðu að geta haft þá afstöðu. Maðurinn minn er með gott kaup. Það eru forréttindi að geta unnið við það sem ég hef jafnmikla ástríðu fyrir.“
Ég spyr Hope hvort hún hafi ekki velt fyrir sér að fara út í stjórnmál, til dæmis að bjóða sig fram til þings. Hún svarar að hún hafi verið beðin um það nokkrum sinnum en hún haldi að hún fái miklu meira út úr því að vera aðgerðarsinni en að vera á þingi. „Það sem ég hef unnið að er að gefa fólki sem flesta möguleika. Allir þurfa á vali að halda í lífinu, hvort sem er innan heilsugæslunnar, í skólakerfinu, trúarlega séð eða í hverju sem er.“
Við fæðingu var Hope með skarð í vör og klofinn góm. Foreldrar hennar vissu að hún myndi eiga erfitt með að tala. Þeir vissu hvaða stafi yrði erfitt fyrir hana að segja áður en hún færi í talþjálfun, og völdu því nafn sem hún gæti auðveldlega borið fram. Nafnið Hope varð fyrir valinu. Það er kannski táknrænt að manneskja sem beitt hefur sér fyrir jafnmiklum breytingum, bætt og breytt í kringum sig alla tíð, beri nafn sem þýði von.
Þegar stúlkan með vonarnafnið varð stór einsetti hún sér að gefa öðrum von um betra líf. Þótt hún sé núna komin yfir sextugt er hún engan veginn hætt. „Það er á sama tíma bölvun og styrkur aktívistans að þegar hann tekur eftir óréttlæti veit hann að enginn mun leiðrétta það fyrir hann. Hann þarf því sjálfur að taka til málanna. Aktívistinn kvartar ekki bara yfir óréttlætinu, heldur gerir eitthvað til að breyta því,“ segir Hope. Síðan brosir hún og handfjatlar umsögnina til Allsherjarnefndar.
Sigrast á hindrunum
Um áramótin fékk Hope Knútsson viðurkenningu frá Alþjóðahúsinu fyrir starf sitt að félagsmálum. Yfirskrift viðurkenningarskjalsins var Vel að verki staðið. Tiltekið var að viðurkenning þessi væri veitt einstaklingi af erlendum uppruna sem lagt hefði meira af mörkum til samfélagsins en almennar kröfur gerðu ráð fyrir. Álit dómnefndar var að Hope Knútsson hefði sýnt einstakan djörfung og dug í félagsmálum á Íslandi.
„Hún hefur hvort tveggja verið brauðtryðjandi í félagsmálum innflytjenda og almennt í samfélagsmálum. Hún hefur með starfi sínu verið öðrum innflytjendum fyrimynd um hvernig hægt er að láta til sín taka í samfélaginu og sigrast á margs konar hindrunum þrátt fyrir að vera fædd og uppalin í öðru landi,“ segir í skjalinu.
Formennska og frumkvöðlastarf
Hope Knútsson hefur stofnað eða setið í stjórn eftirfarandi félaga:
Iðjuþjálfafélag Íslands
Stofnaði það árið 1976, ásamt öðrum, og var formaður í 22 ár. Fékk starfsheitið iðjuþjálfi löggilt. Sat í 28 ár fyrir Íslands hönd í Heimssambandi iðjuþjálfa og í áratug í Evrópuráði iðjuþjálfa.
Geðhjálp
Gekk til liðs við samtökin stuttu eftir stofnun og var formaður þeirra í 5 ár.
Siðmennt
Var frumkvöðull að borgaralegum fermingum á Íslandi. Stofnaði árið 1990 Siðmennt, félag siðrænna húmanista á Íslandi um borgaralegar athafnir. Hefur gegnt formennsku þar í hátt í áratug.
Félag nýrra Íslendinga
Stofnaði félagið árið 1991 og var formaður í 6 ár.
Kynfræðifélag Íslands
Tók þátt í stofnun þess og sat í stjórn í eitt ár.
Bandalag háskólamanna, BHM
Sat í fulltrúaráði þess í 7 ár.
Samtök heilbrigðisstétta, SHS
Sat í stjórn þeirra í 2 ár.
Útlendingaráð
Tók þátt í stofnun þess árið 1997. Útlendingaráð breyttist síðan í Fjölmenningarráð og Hope var formaður þess frá 2000-2005.
sigridurv@mbl.is
Eftirfarandi viðtal birtist í Morgunblaðinu sunnudaginn 22. janúar 2006. Viðtalið er endurbirt hér með góðfúslegu leyfi Morgunblaðsins.