Ræður

Löggjafarþjónustan – ræða Guðmundar Andra við þingsetningu 2017

12. 9. 2017

Flokkur: Fréttir, Ræður

Kæru alþingismenn og aðrir gestir.

Enn á ný komið þið hér saman, fulltrúar þjóðarinnar, til að setja landinu lög, búa okkur umgjörð um líf okkar. Ég óska ykkur heilla í því vandasama starfi sem bíður ykkar og minni ykkur á að þingmennskan er virðingarstaða, þetta er valdastaða og hvað sem einhverjir reyna að telja ykkur trú um þá er atkvæði ykkar hér á alþingi þrungið öllum þeim krossum sem hafa verið settir á seðla með ykkar nafni; þaðan kemur ykkur vald, ekki frá hagsmunasamtökum eða flokksstofnunum heldur frá þeim kjósendum sem þið þjónið og starfið í umboði fyrir. Ef þið hafið það í huga mun ykkur farnast vel í störfum ykkar.

Ég verð að játa að sú mynd sem fjölmiðlar gefa okkur af störfum alþingis mætti vera ánægjulegri. Við sjáum alþingismenn baða út höndunum og keppast við að buna út úr sér athyglisgrípandi einlínungum á meðan virðulegur forseti djöflast á bjöllu, sem glymur svo hátt að maður heldur að eitthvað hræðilegt sé í þann veginn að fara að gerast. Væri ekki einfaldara að rétta bara viðkomandi miða þegar komið er fram yfir áskilinn tíma – eða jafnvel hafa bara hlera í gólfinu sem hægt væri að steypa viðkomandi ræðumanni niður um, fáist hann ekki til að hætta að tala?

Það er nauðsynlegt í opnu samfélagi að skiptast á skoðunum: Gjörðu svo vel, hér er mín skoðun, þú mátt hafa hana, leyfðu mér að sjá þína, má ég hafa hana? Samræður eru einkennilega vanmetnar hér á landi. Það hefur meira að segja tekist að gera skammaryrði úr orðinu „samræðustjórnmál“ samkvæmt þeirri hugmynd að engu sé komið í verk nema einhver einn taki af skarið – taki skarið af öllum hinum, ráði enn. Við búum við ofurveldi einræðusinna hér á landi. Hér er það talið til vitnis um styrk og staðfestu að hlusta ekki á það sem annað fólk hefur fram að færa og skipta aldrei um skoðun þó að búið sé að skipta um allt annað í manni, ekki síst heilasellurnar og heimurinn sé sífellt að breytast.

Maður sér þetta til dæmis í sjónvarpinu. Þá sitja tvær manneskjur með þáttarstjórnanda á milli sín patandi eins og dómari í boxi; önnur talar og talar en ekki við neinn sérstakan en hin situr með ólundarsvip og bíður þess að komast að með einræður sínar. Svo vinnur annar á stigum, sem talin eru í facebooklækum.

Íslenskir einræðusinnar tala um „að hafa orðið“, eins og orðið sé herfang sem maður ætli ekki að láta af hendi fyrr en í fulla hnefana – eða bolti í leik og maður megi „hafa ‘ann“ eins lengi og maður geti haldið honum. FMálþófið á alþingi er svo önnur tegund af einræðum, eiginlega óræður; þetta kann að vera viss neyðarréttur minnihluta þegar meirihluti ætlar að knýja í gegn ólög sem mikil og almenn andstaða er við í samfélaginu en hefur í seinni tíð verið notað markvisst til að stöðva að meirihluti nái fram málum sem meirihluti þjóðarinnar er hlynntur. Sumir alþingismenn hafa sérhæft sig í því að halda þess háttar óræður, sem haldnar eru til að tala svo að aðrir tali ekki eða aðhafist eða komist lönd né strönd; ekki haldnar til að að ræða heldur ráða.

Málþófið og hin fáránlegu andsvaraleikrit þar sem röflið ríkir ofar hverri kröfu – hæstvirt röflið – hafa mótað sýn landsmanna á störf alþingis og gefið þá tilfinningu að hér sé valdalaus og tilgangslaus geymslustöð meðan raunverulegar ákvarðanir séu teknar að tjaldabaki. Það kann að vera sitthvað til í því en ég minni aftur á að alþingismenn hafa völd sem við kjósendur höfum veitt þeim. Mér virðist raunar stundum gæta vissrar þversagnar í viðhorfum landsmanna til alþingismannanna. Ósjaldan heyrir maður eða sér fúkyrðaflaum um þingmenn, ágirnd þeirra, leti og ómennsku – stundum er engu líkara en að þessi fúkyrðaflaumur lifi sjálfstæðu lífi og renni daunillur um þjóðardjúpin inn í fólk og út úr því aftur, án þess að það beinlínis hugsi út í að það var það sjálft sem sendi þessar voðalegu manneskjur á þing þegar það ráðstafaði atkvæði sínu í þingkosningum. Alþingismenn eru fulltrúar þjóðarinnar. Við búum að vísu ekki við jafnan atkvæðisrétt hér á landi og þess vegna getur fulltrúalýðræði okkar ekki gert alveg nægilega sterkt tilkall til þess að mega heita endurspeglun á einhvers konar þjóðarvilja, en engu að síður er það einkennilegt að fólk skuli upp til hópa ekki tengja eigin ráðstöfun á atkvæði við það fólk sem á alþingi situr hverju sinni. Ef fólk vandaði sig betur þegar það kýs, og ráðstafaði atkvæði sínu oftar í samræmi við almenn lífsviðhorf sín en síður vegna einstakra upphlaupsmála væri það kannski ánægðara með þessi fulltrúa sína.

Ég verð að játa að ég verð alltaf dálítið raunamæddur þegar ég sé fúkyrðaflauminn um þingmenn. Þó að mér geti sjálfum þótt hitt og þetta um það fólk sem situr á alþingi hverju sinni finnst mér starf alþingismanna vera mjög mikilsvert. Alþingismenn eru nokkurs konar löggjafarþjónar, eins og við tölum um lögregluþjóna, sem er fallegt orð. Raunar er orðið „þjónn“ alltof sjaldan notað í tungumáli okkar og orðið sem er leitt af því, „þjónusta“. Ef alþingismenn og almenningur hugsuðu um störfin á þinginu út frá þessum orðum kynni kannski að draga úr fúkyrðaflauminum. Þingmenn eru sem sé í störfum sínum sífellt að eiga við lögin í landinu og þar með hafa áhrif á líf okkar og kjör, menningu okkar og svipmót samfélagsins. Það er þjónustustarf. Ég held að allt vald þurfi að nálgast ævinlega út frá því orði, þeim hugsunarhætti. Ég held að það hafi verið mjög slæmt þegar Íslendingar hurfu frá því að þýða orðið minister með orðinu ráðgjafi en fóru þess í stað að tala um ráð-herra, sem er afleitt orð um þetta starf. Við ættum að taka upp orðið ráðgafi á ný í þessari merkingu og í stað þess að tala um ríkisstjórn gætum við talað um Ráðgjafarþjónustuna.

Kæru alþingismenn, ágætu löggjafarþjónar og aðrir viðstaddir. Í bók sinni Yfir heiðan morgun sem kom út á síðustu öld orti Stefán Hörður Grímsson:

Sannleikur er landamæralaus

eins og lygin

hún er sennilegri

en bæði hafa geðfelldan tón.

Þetta var ort fyrir daga internets en skáldin eru sjáendur og þetta ljóð var ort um okkar daga. Það er mikilvægara en nokkru sinni fyrir okkur að læra að greina á milli lyginnar og sannleikans, þegar falskar fréttir flæða yfir fólk þar sem það situr aleitt við skjáinn, ráðvillt og skelkað og skimandi eftir ímynduðum óvinum. Lygin er alltaf sennilegri. Það eru viðsjár í heiminum, og við þurfum að standa vörð um grundvallarhugsjónir og verðmæti á borð við frið, sem er alltaf markmiðið við sjónarrönd og líka sjálfur vegurinn, og kærleika, sem maður gefur aldrei afslátt af, því hann fellur aldrei úr gildi. Við þurfum að tala saman en ekki sundur. Við þurfum að skiptast á skoðunum. Við þurfum að ræða en ekki ráða. Við þurfum að leita sannleikans en ekki ganga á götum lyginnar. Við þurfum að varðveita merkingu fögru orðanna, ‚frelsi‘, ‚góður‘, ‚réttur‘, ‚hugsun‘. Þetta er jákvæð orð sem við höfum um það besta sem mönnunum er gefið. Við megum ekki láta taka merkinguna frá okkur þannig að ‚góður‘ og ‚réttur‘ og ‚hugsun‘ séu skammaryrði og ‚frelsi‘ þýði rétt til að beita ofríki og kúgun.

Við erum alls konar og þið eruð fulltrúar okkar, kæru þingmenn. Við getum verið frjálslynd eða stjórnlynd, skiplagsgefin eða óreiðusinnuð, trúuð eða trúlaus, vinstri sinnuð eða hægri sinnuð: litið svo á að einkaframtakið og frjáls markaður leysi allan vanda eða að farsælla sé að nálgast málin út frá sameiginlegum hagsmunum á samfélagslegum grunni. Um þetta er tekist í stóru og smáu úti í samfélaginu og hér á alþingi eins og vera ber í lifandi og opnu samfélagi: En við deilum öll líka tilteknum hugmyndum og hugsjónum, grundvallarlífssýn sem sameinar okkur. Mig langar að minna á hér að lokum að upp til hópa erum við fólk sem sem vill ekki að börn séu send á vergang heldur að þeim hlúð og þeim veitt skjól til að vaxa og dafna.

Stækkið þægindarammann!

8. 6. 2017

Flokkur: Fréttir, Ræður

Áslaug Guðmundsdóttir, íþróttafræðingur

Ágætu fermingarbörn, foreldrar, systkini og aðrir gestir.

Það er mér sannur heiður að fá að taka þátt í þessum merka degi með ykkur. Elsku börn þið eruð æðisleg að vanda, það þarf reyndar engin spariföt og gel í hárið til þess, þið eruð það reyndar bara flesta daga. ( já ég sagði FLESTA).

Þannig er nú mál með vexti að ég var stödd í Krambúðinni fyrir nokkru síðan og þar vindur sér upp að mér kona og segist hafa verið að reyna að ná í mig í síma, nú var það eitthvað sérstakt, spyr ég. Þá ber hún upp erindið sem var hvort ég væri ekki til í að segja nokkur orð við borgaralegu ferminguna.

Ég þurfti ekki mikinn umhugsunarfrest frekar en oft áður, þar sem ég á frekar erfitt með að segja nei við svona samfélagslegum verkefnum. Þið skuluð einmitt muna það að það skiptir ekki bara máli hvað samfélagið ætlar að gera fyrir ykkur, heldur hvað eruð þið til í að leggja að mörkum fyrir samfélagið, því að við fólkið erum jú samfélagið sem við búum í.

En þarna kveð ég þessa ágætis konu og rölti út í bíl. Þegar þangað er komið er ég eitt stórt spurningamerki því ég hafði ekki hugmynd um hvað ég „íþróttakennarinn“ ætti að fara að fræða ykkur um á þessum merka degi. Ég var búin að fara fram og til baka með umræðuefni í nokkra daga þegar að mér allt í einu datt í hug að skrifa um það umhverfi sem ég lifi og hrærist í allan daginn, það eru jú íþróttir.

Nei nei ég er ekki að fara að standa hér uppi og þusa um reglur í körfubolta eða neitt slíkt, þó að ég viti það að hér séu börn sem myndu jafnvel frekar nenna að hlusta á það heldur en nokkuð annað.

Þannig er það nefnilega með blessaðar íþróttirnar og að þær eru smækkuð mynd af lífinu sjálfu, nú hugsið þið klárlega að ég sé orðin rugluð, en það er ekki svo gott. Að taka þátt í lífinu sjálfu er nefnilega ekki ósvipað því að keppa í íþróttum, já eða keppa í söngkeppni.

Bara þú einn stjórnar því hvernig þú vilt haga lífinu þínu í framtíðinni, bara eins og þegar maður er að keppa, þú ræður hversu mikið þú leggur þig fram þar.

En ekki gleyma því að það eru hinsvegar óteljandi hindranir á vegi okkar þegar við erum að keppa, þær eru t.d. okkar dagsform þá er ég að tala um hversu mikinn svefn við fengum nóttina fyrir mót, hvernig hef ég verið að æfa, hvernig hef ég verið að borða, já og einnig hefur veðrið áhrif, liðsfélagarnir okkar, andstæðingarnir á vellinum og margt margt fleira hefur áhrif á það hvernig okkur gengur í keppni.

Þegar við tökum þátt í keppni þá er ekki það eina sem við stefnum að er að sigra er það (jú sumir) en flest stefnum við á að bæta okkur og gera betur en síðast, ekki klúðra jafn íllilega og síðast, heldur læra af þeim mistökum og gera betur, ekki gefast upp.

Þannig er nefnilega líka lífið sjálft, dagsformið skiptir líka máli í lífinu sjálfu og einnig hvernig við högum okkur dags daglega, til dæmis því betri nætursvefn sem þið fáið, því tilbúnari eru þið í skólann eða vinnuna daginn eftir og eruð því færari að tækla þær hindranir sem verða á vegi ykkar þann daginn.

Liðsfélagarnir (sem að þessu sinni geta verið fjölskyldan, vinir eða vinnufélagar), við viljum koma vel fram við liðsfélaga okkar, við viljum vera vinsæll liðsfélagi, andstæðingarnir(sem í lífinu geta verið hverjir sem eru), það eru þeir sem gera allt til að stöðva leið okkar eða breyta stefnu okkar, því í lífinu veljum við okkur andstæðinga, því færri sem við veljum því auðveldara verður lífið (ímyndið ykkur að við mættum velja hversu margir væru í liði andstæðinganna í handboltaleik).

En að öðru þá langar mig svolítið að koma inn á annað mikilvægt í lífi okkar, þar sem ég hef orðið vör við að þið eruð nú þegar farin að reka ykkur á þessa veggi. Mig langar að minnast á þægindaramman okkar og áskoranir. Ég er hér með tómt A4 blað, ímyndum okkur að það sé þægindaramminn okkar í gær, daginn fyrir fermingu.

Þessi blessaði rammi er misstór hjá okkur fullorðna fólkinu og líka hjá ykkur kæru fermingabörn. Allt utan við þetta blað er það sem okkur þykir óþægilegt að gera (sem getur verið mjög misjafnt, t.d. syngja fyrir framan aðra, taka þátt í fótboltaleik, stökkva hástökk fyrir fullu húsi, taka þátt í leiksýningu, lesa upp fyrir allan bekkinn eða hvað sem er).

Ef við ætlum alltaf að forðast þá hluti sem okkur þykja óþægilegir þá smátt og smátt fjölgar þessum hlutum, og svæðið sem er okkar þægindarammi það minnkar og minnkar. Þetta getur endað með því að þægindaramminn okkar verður svo lítill að ekkert rúmast þar fyrir nema bara vera heima í tölvunni, þá erum við komin á slæman stað.

Því það sem er erfiðast, er að ætla að stækka þennan ramma þegar allt er komið í óefni og staðan orðin slæm og við orðin eldri. Ég ætla því að ráðleggja ykkur kæru fermingabörn að hafa þetta alltaf á bakvið eyrað og vera alltaf að skora á ykkur sjálf að gera betur og gera líka það sem er óþægilegt því þá fyrst verður það minna óþægilegt.

Dæmisaga um mig…………… Koma fram?????

Með þessu er ég að reyna að segja ykkur að þið komist þangað í lífinu sem þið ætlið ykkur, en það getur verið býsna erfitt, það þarf að hafa sig allan við og leggja sig allan fram, það verða fullt af andstæðingum og hindrunum, en ekki leyfa þeim að stjórna ykkar stefnu, þið hafið valið. Þetta er allt spurning um hversu mikið eru þið tilbúin að leggja á ykkur í lífinu til að ná ykkar markmiðum.

Elsku fermingarbörn innilega til hamingju með daginn og megi framtíð ykkar verða björt og full af tækifærum og áskorunum.

Takk fyrir mig.

Ræða flutt við fermingarathöfn Siðmenntar í Safnahúsinu á Húsavík 3. júní 2017

Ekki gera eitthvað af því að allir aðrir gera það

5. 6. 2017

Flokkur: Fréttir, Ræður

Hjörleifur Hjartarson, tónlistarmaður

Kæru fermingarbörn.

Þegar ég settist niður og velti fyrir mér hvað ég gæti sagt við ykkur á þessum merkisdegi, verð ég að viðurkenna að mér féllust hálfpartinn hendur. Hvað á ég að segja sem ekki er búið að þræl-tygga ofan í ykkur þúsund sinnum áður? Ég veit að þið hafið fengið frábæra leiðsögn við fermingarundirbúninginn þar sem fjallað hefur verið um alla mögulega þætti mannlegs lífs, ábyrgð, samskipti, mannréttindi, gagnrýni – hvað ber að varast og hvað er eftirsóknarvert.

Og þetta sama hefur verið til umfjöllunar í skólanum, í útvarpinu og sjónvarpinu, á netinu og heima hjá ykkur frá því þið voruð smábörn. Og ég get litlu við það bætt. Það er nefnilega svo merkilegt og mér liggur við að segja pirrandi að það er í fyrsta lagi ekki til neinn einn stór sannleikur. Menn fatta ekki allt í einu tilgang lífsins það gerist bara í bíómyndum.

Nei það er enginn einn stór sannleikur heldur þúsund smáir – Nei , ég ætti heldur að segja þúsund stórir sem sýnast vera svo ofursmáir og ómerkilegir en segja svo mikið og eru alltaf í gildi. Hversu oft höfum við ekki heyrt frasa eins og:

Vertu þú sjálfur – eða

Lifðu í núinu – eða

Lærðu að fyrirgefa – eða

Ástin er sterkasta aflið – eða

Sælla er að gefa en þiggja – eða

Til að breyta heiminum þarf maður að byrja á sjálfum sér.

Alla þessa frasa og hundrað aðra hafið þið örugglega heyrt sirka 1000 sinnum og eruð líklega orðin nokkuð ónæm fyrir þeim. Þetta eru bara klisjur eins og hverjir aðrir málshættir í páskaeggjum og maður er jú yfirleitt spenntari fyrir egginu sjálfu en málshættinum. Samt bera þessi vísdómskorn í sér svo stóran sannleika og mikilvæg skilaboð að ef maður nær að lifa samkvæmt þeim er maður á býsna góðum stað.

Því eins og lífið er nú flókið þá er það svo skrýtið að lykillinn að góðu lífi er oft sáraeinfaldur –eiginlega bara „kommon sens“ – almenn skynsemi. Það getur hins vegar verið verulega flókið að gera það sem maður þarf að gera og jafnvelt auðveldara að gera það ekki. Oft býr fólk við þannig aðstæður að lífshamingjan er ekki alveg gefin. Og jafnvel þó aðstæðurnar séu ágætar getur verið ýmislegt í okkur sjálfum sem gerir okkur erfitt fyrir að finna tilgang og lífshamingju.

Það er engu að síður stærsta verkefni lífsins – að lifa góðu lífi.

Þið eruð hvert og eitt frábærar manneskjur og eigið skilið gott líf. Og þegar ég segi gott líf þá á ég ekki við líf þar sem þið hafið það svo rosalega gott heldur líf þar sem þið látið gott af ykkur leiða. Því gott líf er smitandi og sá sem lifir góðu lífi bætir um leið líf allra annarra sem hann umgengst. …. Munum bara að við getum ekki alltaf verið rosalega hamingjusöm. Lífshamingja er ekki einhver augnabiks alsæla heldur varanleg, jákvæð afstaða til lífsins . Hún felst fyrst og fremst í því að vera í stórum dráttum sátt við okkur sjálf og hafa trú á okkur sjálfum. Það er kallað sjálfstraust.

Og hvernig verðum við sátt við okkur sjálf? Jú það er til fullt af leiðum, t.d. með því að rækta sambandið við fjölskyldu og vini, eiga áhugamál og sinn a þeim, dvelja í núinu, hreyfa sig – það er mjög mikilvægt – og gefa af sér. Rannsóknir á hamingjunni sýna að hamingjusamasta fólkið er alls ekki það fólk sem á mesta peninga eða fólkið sem er duglegast að skemmta sér heldur þeir sem eru duglegir að gefa af sér til samfélagsins og vinna að því að gera umhverfi sitt og þar með heiminn allan að betri stað.

Í gegnum mannkynssöguna hafa komið fram stóri hugsuðir, með mikilvægan boðskap. menn eins og Jesú og Búdda og Múhamed og Lao Tse – svo ég nefni nú nokkra fræga – með svo skarpa sýn og hæfileika til að ná til fólks að risið hafa upp fjöldahreyfingar og jafnvel heil trúarbrögð sem oftar en ekki fara að snúast um persónuna sjálfa og alls kyns dýrkun á henni en ekki boðskapinn sem þeir fluttu.

Kjarninn í boðskap þessara manna er hins vegar að langmestu leyti sá sami. Boðskapur um kærleika, miskunn, heiðarleika, nægjusemi og að gleyma ekki að þakka fyrir lífið og það góða sem það gefur.

Og hverjum eigum við að þakka. Sumir þakka guði eða guðum eða bara lífinu sjálfu. Semsagt, allir sem eitthvað hugsa á annað borð kenna og segja það sama. Hvort sem þeir eru 1000 ára gamlir kennimeistarar eða bara mamma heima í eldhúsi.

Takk fyrir mig – Það er einn af þessum gömlu frösum sem við hugsum aldrei út í en hafa svo mikið innihald –takk fyrir mig Vertu þú sjálfur – syngur Helgi Björns. Og það er rosaleg klisja. En líka alveg rosalega mikilvægt. Ekki síst þegar maður er unglingur og dreymir um að vera Justin Bieber.

Hluti af því að vera unglingur er nefnilega að vita ekki alveg hver maður er eða hvað maður vill og að bera sig stöðugt saman við aðra af ótta við að vera öðruvísi. En það eru allir öðruvísi. Það er það frábæra og verkefni unglingsáranna er að læra að meta það sem gerir mann öðruvísi. Það heitir að læra að þekkja sjálfan sig og standa með sjálfum sér. Kannski er ég ekkert líkur Justin Bieber. Kannski liggja hæfileikar mínir á öðrum sviðum en hjá honum. Kannski er það ekki einu sinni stöðug hamingja að vera Justin Bieber.

Þið hafið öll hæfileika á einhverju sviði og örugglega á mörgum sviðum og eigið örugglega mörg áhugamál. Það gefur fyrirheit um það hver þið raunverulega eruð og hvaða leið þið viljið fara í lífinu. Suma hæfileika er hægt að mæla, hæfileikar í íþróttum og alls kyns námsgreinum t.d. og skólinn er dálitið upptekinn við að mæla það sem hægt er að mæla.

En það eru líka aðrir hæfileikar sem alls ekki eru mælanlegir en skipta kannski enn meira máli: Hæfileikar til samskipta, hæfileikar til að sjá eitthvað sem aðrir taka ekki eftir, hæfileiki til að gleðja eða hjálpa öðrum. Öll hafið þið fjölmarga hæfileika og ef þið ræktið þá er líklegt að þið munuð lifa góðu og innihaldsríku lífi.

Munið að þið þurfið ekki að vera best í neinu heldur gera það besta úr því sem þið hafið. Munið líka að það er ekki bara í lagi að gera mistök heldur bráðnauðsynlegt. Penisilínið var fundið upp fyrir mistök. Líka kaffi – af því að einhver brenndi kaffibaunir. Lítil börn læra að ganga og tala af því að þeim finnst allt í lagi detta á rassinn og bulla. Það að detta og rassinn og að bulla eru ekki mistök heldur einmitt leiðin að því að læra að ganga og tala.

Og það minnir mig á eitt í viðbót . Ekki gleyma því að vera börn – aldrei. Ekki heldur þegar þið eruð orðin fullorðin eða gömul. Mörgum finnst listamenn vera skrýtnir og jafnvel rugludallar og eflaust eru einhverjir það. En listamenn eru oft á tíðum fólk sem hefur varðveitt barnið í sjálfum sér. Það er eitt það mikilvægasta við listsköpun og raunar alla sköpun og frumlega hugsun að þora að vera barn, þora að gera mistök, ekki taka neinu sem sjálfsögðum hlut heldur skoða allt með opnum huga eins og lítið barn.

Þið sem eruð unglingar eruð mjög merkilegt fólk. Þið eruð hætt að vera börn og gangið núna inn í heim hinna fullorðnu. Og fermingin er athöfn til að fagna þessum stórkostlega merkilegu tímamótum. Bernskan er dálítið eins og upphafsatriði í bíómynd þar sem aðalpersónan er kynnt til leiks og aðstæður hennar og nú getur plottið sjálft farið að byrja.

Eitt af því sem gerist fyrir utan það að þið breytist í ófreskjur er að þið hafið öðlast þennan ótrúlega magnaða hæfileika til að horfa á heiminn frá öðru sjónarhorni en ykkar sjálfra. Dýr geta það ekki – ekki heldur lítil börn en þetta getið þið. Litlir krakkar leika sér við næsta litla krakka og pæla ekkert í hvort hann er leiðinlegur eða skemmtilegur. Litlir krakkar lifa í núinu. Jafnvel þar sem styrjaldir geysa eru lítil börn að leika sér. Það er eitt af dásemdum lífsins. Lítil börn kunna hreinlega ekki að hugsa út fyrir sig sjálf og pæla t.d. ekkert í því hvernig aðrir horfa á þau.

Ef allt er með felldu og börn búa við góðar aðstæður þá lifa þau áhyggjulausu lífi – Svo gerist eitthvað hræðilegt – Einn daginn verða þau að unglingum breytast þau í varúlfa. Eins og ykkur. Þau verða loðin, árásargjörn og byrja að spangóla á fullu tungli. En það er ekki bara líkaminn sem breytist heldur skynjunin og hugurinn. Þið kunnið núna að hugsa abstrakt. Þetta er eins konar súper- hæfileiki.

Heilinn á ykkur og hugsunin sem þar fer fram hefur breyst. Þið sjáið allt í einu heiminn og samfélagið, skólann, fjölskylduna og vinina með gagnrýnum augum. Sjáið í gegnum ýmislegt sem þið tókuð áður sem gott og gilt. Pabba ykkar og mömmu t.d. sem áður voru óbrigðul og vissu allt er eru núna glötuð eins og svo margt annað.

En það sem verra er – þið gerið ykkur líka grein fyrir því að aðrir unglingar og fullorðnir eru gæddir þessum sama súper-hæfileika – og þið verðið kannski heltekin af því að aðrir horfi á ykkur gagnrýnum augum – og þið farið kannski að haga ykkur samkvæmt því hvernig þið haldið að aðrir sjái ykkur og hvernig þið viljið að aðrir sjái ykkur og gleymið kannski í öllu þessu ölduróti hugans að hugsa um hvað þið sjálf raunverulega viljið.

Því sem gerist með hugann þegar maður breytist í ungling má líkja við það að við höfum alla bernskuna setið úti í okkar notalega barnahorni með lítið kertaljós en skyndilega eru öll ljósin kveikt og lýsa nú með sinni köldu birtu út í alla króka og kima í húsinu og það kemur í ljós að ýmislegt er ómálað og ekki á réttum stað, sumt er beinlínis ljótt og ósmekklegt og allt öðru vísi en okkur sýndist í blessuðu kertaljósinu þegar þið voruð börn.

Þið sjáið allt í öðru ljósi og það ljós verður ekki slökkt aftur. En nú er ég farinn að tala abstrakt líkingamál – og það er einmitt munurinn á ykkur og börnum að núna skiljið þið abstrakt líkingamál sem þið gerðuð ekki þegar þið voruð börn. Já það er býsna flókið að verða unglingur og svo fullorðinn með þessa ofurskynjun sem heitir gagnrýnin hugsun. En hún er líka mjög mikilvæg. Að þið notið gagnrýna hugsun til að greina það sem skiptir máli fyrir ykkur sjálf og allan heiminn frá öllu bullinu sem er út um allt.

Ekki gera eitthvað af því að allir aðrir gera það. Ekki gera eitthvað ef einhver rödd innra með ykkur segir að það sé rangt. Ekki trúa öllu sem sagt er í fréttunum. Takið afstöðu út frá eigin forsendum. Munið að það eru margar hliðar á öllum málum. Ekki rugla saman fólki í bíómyndum og raunverulega fólki. Raunverulegt fólk fer á klósettið oft á dag. Venjulegt fólk þolir ekki tuttugu kjaftshögg eða að kasta sér í gegnum rúðu af annarri hæð og halda áfram að slást á gangstéttinni fyrir neðan.

Venjulegt fólk er ófullkomið, gerir alls konar mistök. Og það eru allir venjulegar manneskjur. Hvert einasta andlit sem þið sjáið úti á götu eða í sjónvarpinu er manneskja eins og þið – með fortíð og sögu eins og þið – með vonir og vonbrigði drauma og tilfinningar eins og þið.

Ykkar allra hlutverk er að lifa góðu lífi fyrir ykkur sjálf og fólkið ykkar og að gera heiminn að betri stað fyrir allt mannkyn.

Ræða flutt við fermingarathöfn Siðmenntar í Háskólanum á Akureyri 3. júní 2017

VERTU ÞÚ SJÁLFUR! – Ræða Ævars Þórs Benediktssonar

24. 4. 2017

Flokkur: Fréttir, Ræður

Kæru fermingarbörn – til hamingju með daginn.

Kæru, foreldarar, forráðamenn og aðrir – til hamingju með fermingarbörnin. Fermingarfólkið. Nú tölum við um fólk, ekki satt? Á þessum tímamótum, ekki satt?

Kæru vinir, nú eruð þið komin í fullorðinna manna og kvenna tölu! Þið eruð fullorðin. Þið eruð hér með ábyrgir þegnar í okkar ágæta þjóðfélagi og áður en þið vitið af verðiði byrjuð að borga skatta, vinna langa vinnudaga (líka stundum um helgar) og borga VISA-reikninga. Því það er það sem það að vera fullorðinn þýðir. Ábyrgð. Endalaus ábyrgð. Ekki satt? Og það að verða fullorðinn er eitthvað sem við viljum verða sem allra fyrst. Ekki satt?

Því það eru allir að flýta sér. Flýta sér í skólann. Flýta sér aftur heim. Flýta sér í frí. Flýta sér að vera fullorðinn.

Og um leið og maður verður fullorðinn, vitiði hvað það fyrsta sem maður hugsar er? “Ah, ég vildi að ég væri aftur orðinn barn. Eða unglingur. Af hverju var ég að flýta mér að verða fullorðinn? Ég vildi að ég gæti bara hangið í símanum allan daginn á mili þess sem ég horfi á Netflix.” Að því sögðu – að horfa á Netflix og hanga í símanum er enn stór partur af mínu lífi. En þið vitið hvað ég á við.

Og ekki það að segja að það að verða fullorðinn sé hræðilegt – það er líka snilld. Bara öðruvísi snilld. Ég þarf ekki að biðja um leyfi ef ég vil kaupa mér rándýra bók eða tölvuleik – ég þarf hins vegar að safna mér sjálfur fyrir þeim. Og fyrst þarf ég að borga reikningana. Og matinn. Því eins frábært og það væri er ekki hægt að borða tölvuleik.

Það tók mig smástund að gera mér grein fyrir því hvað það var sem ég vildi tala um við ykkur. Það fyrsta sem mér datt í hug var að tala um vísindi. Auðvitað. Og þau tengjast auðvitað öllu, en svo fór ég að grafa dýpra. Hvað er það sem ég, Ævar Þór Benediktsson, get ráðlagt ykkur? Eitthvað veganesti, skotheld formúla sem þið munuð rifja upp í veislunni ykkar á eftir og þegar þið komið hingað eftir 10, 20 eða 30 ár og haldið ykkar eigin ræðu munuði segja: “Jah, þegar ég fermdist kom gæi sem heitir Ævar og hélt svo frábæra ræðu að ég man enn eftir henni. Hver er Ævar? Sköllótti gæinn á RÚV, hann var einu sinni með hár, hefurðu ekki séð hann? Hann tók við Landanum á RÚV þegar Gísli hætti.” Og þá fattaði ég það. Boðskapur þessarar ræðu er einfaldur. Þrjú orð: Vertu. Þú. Sjálfur.
Og ég veit, ég veit, það er ömurlegur boðskapur, lumma og leiðinlegheit – en bíðiði. Ég lofa að þetta verði skemmtilegt.

Ég er alinn upp í sveit, í Borgarfirði, og fór í skóla í Varmalandsskóla – sem er rétt hjá Baulusjoppunni. Annað sem gerir þennan skóla frægan er að sundlaugin þar er líklega með stystu rennibraut landsins. Þú ert eiginlega kominn ofan í áður en þú rennir þér af stað.

Allavega – skólinn var lítill, við vorum oftast 8-10 krakkar í bekknum. Og það er ekkert gefið að maður eignist besta vin í svona litlum bekk, en sem betur fer var ég heppinn. Það var annar gaur eins og ég í bekknum. Gaur sem vildi helst bara vera inni og lesa eða horfa á sjónvarpið eða teikna eða skrifa. Og þegar maður býr í sveit er svoleiðis ekkert alltaf í boði. Alls ekki. Sveit – fyrir þá sem aldrei hafa heyrt orðið – er stórt tún fullt af húsum, dýrum og foreldrum sem segja: ,,Komdu út þegar þú ert búinn að læra – það þarf að moka stíurnar.” Svolítið eins og að vinna í Húsdýragarðinum, nema á lægri launum. Og að sjálfsögðu hjálpaði maður til – en um leið og síðasti hestaskíturinn flaug í hjólbörurnar hljóp maður aftur inn að lesa. Það voru engar tölvur komnar á þessum tíma – það var ekki fyrr en ég komst í 8. bekk, en bækur og sjónvörp réðu ríkjum. Við áttum ekki einu sinni video-tæki (sem er eins og DVD-spilari – sem er eins og Blu-Ray-spilari – sem er eins og Netflix, nema tekur meira pláss… Úff, ég er gamall.)

Það sem sveitaskólar eiga sameiginlegt – og ég er viss um að þetta gildir líka um skóla hér í bænum – er að reglulega eru haldnir samstarfsdagar. Samstarfsdagar var orð sem ég hataði. Þá hittust skólar úr sveitinni og kepptu! Engum datt í hug að við vorum kannski til í að bara hittast og spjalla í rólegheitum – nei, nei – það þurfti að vera keppni til að komast að því hvaða skóli væri fljótastur, skarpastur, bestur. Og um kvöldið var haldið diskótek. Sem var samt fáránlegt, því eðli málsins samkvæmt myndu fleiri mæta á ballið sem höfðu tapað en þeir sem höfðu unnið.

Ég var ekki góður í íþróttum (ég lærði ekki að grípa bolta fyrr en ég var 24 ára og það er engin lygi – þú átt s.s. að horfa á boltann, ekki þann sem var að kasta honum), þorði ekki að dansa á diskóinu og þótti þessi reglulegi dagur þess vegna alveg fáránlega leiðinlegur. En í 6. bekk ákvað ég að slá til. Reyna að kynnast nýju fólki. Við vorum í heimsókn í öðrum skóla, nýmætt á svæðið og ég geng einn fram á hóp af krökkum úr skólanum sem við vorum að heimsækja. Þau eru á mínum aldri og ég hugsa: “Best að brjóta ísinn. Spjalla. Eignast vini.” Og einhverra hluta vegna – og ég veit enn ekki hvað ég var að spá – ákveð ég að rappa fyrir þau. Þið vitið, eins og maður gerir þegar maður vill eignast vini. Í miðju rappi sé ég á svipnum á þeim að þetta er ekki að hitta í mark. Vægast sagt ekki. Ég klára rappið, finn að ég er orðinn eldrauður í framan, stama eitthvað um að ég þurfi aðeins að skjótast og labb-hleyp inn á næsta klósett.

Og þar gerði ég svona eins og allir gera í bíómyndunum, en enginn gerir í alvörunni – þið vitið; set vatn í lófann og skvetti framan í mig. Hvað átti ég að gera? Dagurinn var bara rétt að byrja – ég var fastur í ókunnugum skóla í marga klukkutíma í viðbót, átti eftir að keppa, átti eftir að mæta á diskótekið, átti pottþétt eftir að rekast á þau margoft í viðbót – hvað átti ég að gera? Ég gæti ekki falið mig allan daginn!

Ég leit í spegilinn.

Og fékk hugmynd.

Ég reif mig úr peysunni, og stóð á bolnum inni í baðherberginu. Tók meira vatn í lófann og setti í hárið – ruglaði því. Óð aftur fram. Beint aftur til krakkanna. Og þóttist vera tvíburabróðir minn. ,,Hæ, hafði nokkuð séð Ævar, ég er bróðir hans,” sagði ég með örlítið öðruvísi röddu en áður. Þau störðu á mig.

,,Nei…” sagði einhver.

,,Ókei,” sagði ég og skimaði í kringum mig. ,,Hvert fór hann eiginlega?” og svo óð ég af stað.

Fór aftur inn á klósett, í peysuna, þurrkaði hárið, aftur fram og: ,,Hey, hafði nokkuð séð bróður minn.” Svona gekk allur dagurinn. Lykillinn að því að þykjast vera tvíburi þegar maður er einn er að vera að leita alltaf að hinum. Þetta er dæmi um það þegar ég þorði ekki að vera ég sjálfur – gríðarlegt vesen, góð saga, en svakalegt vesen – í stað þess að klára rappið og segja svo: “Jebb, þetta var ömurlegt. Bæ!” Það gera allir lélega og fáránlega hluti – það er hluti af því að vera manneskja.

Þegar ég var 5 ára gamall gerði ég mér grein fyrir því að það væri maður sem ynni við það talsetja Strumpana. Hann hét Laddi og fengi pening fyrir það að breyta á sér röddinni og tala inn á teiknimyndir. “Þetta er það sem ég vil gera,” ákvað ég. Þremur árum seinna sá ég söngleikjabíómyndina Litlu hryllingsbúðina. Önnur ljósapera kviknaði yfir höfðinu á mér: Þetta var líka vinna. Að syngja og leika. Og oft var það sama fólk sem gerði það og talaði inn á teiknimyndirnar. Hvað hét þessi stórkostlega starfsgrein eiginlega? Leikari.

Maður þarf samt að hafa klárað framhaldsskóla til að geta orðið leikari þannig að ég hélt í þennan draum í mörg ár. Þegar ég svo loksins var orðinn nógu gamall til að fara í inntökupróf í Listaháskóla Íslands undirbjó ég mig brjálæðislega vel. Það eru þrjú þrep í inntökuprófunum. Ég flaug í gegnum það fyrsta. Í gegnum næsta. Og svo – komst ég ekki inn. Og ég ætla ekki að ljúga að ykkur; ég var 21 ára gamall og grenjaði í heila viku. Án djóks. Sat við tölvuna mína, horfði á þætti og grenjaði ofan í Subwayinn minn. En – ég gafst ekki upp. Og það er önnur lexía sem er svakalega mikilvæg. Því það mun gerast: Maður mun fá nei, það tekst ekki allt í fyrstu tilraun.

En í stað þess að skella í lás og hætta við allt saman varð ég helmingi ákveðnari. Næst ætlaði ég að komast inn! Ég undirbjó mig helmingi betur, ég lærði af reynslunni, fór aftur í prufurnar ári seinna – og flaug inn.

Áður en ég komst inn í LHÍ sótti ég um vinnu í barnaútvarpsþættinum Vitanum á RÚV. Þau voru ekki að auglýsa eða neitt – ég bara sendi þeim póst og spurði hvort ég mætti koma.

Mér til mikillar ánægju sögðu þau já og áður en ég vissi af var ég kominn með upptökutæki í hendurnar. Það var ekki búið að ráða mig, en þau voru til í að sjá hvað ég gæti gert. Ég fékk 7 daga, eina viku, og mátti taka upp hvað sem er. Sem eru hræðilegar leiðbeiningar – það er ekkert verra en að mega gera hvað sem er!

Ég var heima, í sveitinn og hugsaði: Hvað get ég gert? Og ég ákvað – ég ætla að vera ég sjálfur. Hvað er það Ævars-legasta sem ég get gert. Þannig að ég tók upptökutækið, fann kúrekahatt sem pabbi átti (þetta var samt útvarp), skellti honum á höfuðið á mér, gekk af stað út á tún – og braut blað í sögu íslensks útvarps: ég tók viðtal við hest.
Ég fékk vinnuna.

Í kjölfarið fékk ég vinnu í barnaþættinum Leynifélaginu, þar sem Ævar vísindamaður varð til. Leynifélagið heimsótti svo Stundina okkar og upp úr því fór ég að vera reglulegur gestur þar. Og svo komu þættir, bækur, lestrarátök og þessi ræða. Og ég get lofað ykkur því, að Ævar vísindamaður myndi aldrei virka, aldrei, ef ég væri ekki ég sjálfur.

Og talandi um að vera maður sjálfur: Ég hef aldrei drukkið. Aldrei dottið í það. Ekki það að það sé áfengisvandamál einhvers staðar í kringum mig – ég byrjaði bara aldrei á þessu. Ég hef smakkað – og þótti þetta allt saman vont á bragðið. Og fyrir mér var þetta mjög einfalt: Hvers vegna í ósköpunum ætti ég að vera að drekka eitthvað sem mér þykir vont á bragðið ef ég þarf þess ekki?

Vinir mínir drekka langflestir og það er í góðu lagi. Þetta þýðir ekki að ég sitji einn heima og sé aldrei boðið í partý, alls ekki. Jújú, ég verð þreyttari fyrr en þá fæ ég mér bara kaffi og er góður langt fram á nótt. Það sem ég er að reyna að segja að þetta er val. Ekki byrja að drekka vegna þess að einhver er að neyða þig til þess. Vertu þú sjálfur! Ef vinur þinn eða vinkona nennir ekki að hanga lengur með þér því hann drekkur en ekki þú – þá er þetta ekki alvöru vinur þinn. Punktur.
Og eins ógeðslega hallærislegt og það hljómar þá er alveg hægt að ræða þessi mál við foreldra sína. Á einum tímapunkti í menntaskóla átti ég í hrikalegum stelpuvandræðum – en ekki hvað? Ég ákvað, eftir að hafa fengið kjánahroll í heilan dag, að hringja í pabba. Og það sem hann sagði hjálpaði. Foreldrar manns, þótt þau skilji ekki enn nákvæmlega hvað Snapcaht er, vita margt.
Kæru foreldrar, forráðamenn og ömmur og afar: Snapchat er s.s. appið með hvíta draugnum á gula bakgrunninum. Ef þið vitið ekki hvað app er – þá get ég ekki hjálpað ykkur.

Og að lokum. Hér eru nokkrir hlutir, í engri sérstakri röð, sem gott er að hafa í huga fyrir framtíðina:

Vertu góður við aðra. Þótt þeir fari í taugarnar á þér. Sérstaklega ef þeir fara í taugarnar á þér. Vertu meganæs. Ofurnæs. – Það fer miklu meira í taugarnar á þeim.
Borgaðu í stöðumæli. Jafnvel þótt þú sért bara að skjótast inn í nokkrar mínútur. Stöðumælasekt getur eyðilagt fyrir manni daginn og aumingja stöðumælaverðirnir eru bara að reyna að vinna vinnuna sína. Ekki skamma þá þótt þú hafir ætlað að svindla smá.
Ekki vera í símanum í bíó. Plís. Í alvöru. Plís!
Þú munt þurfa að mæta í vinnuna fimm sinnum í viku. Gerðu það fyrir sjálfan þig að vinna við eitthvað sem þér þykir skemmtilegt, sem þú brennur fyrir. Ef þú mögulega getur.
Spurðu. Það er allt í lagi að spyrja. Þú ert ekki vitlaus þótt þú vitir ekki svarið við einhverju. Það veit enginn allt – en allir vita eitthvað. – Nema Google. Google veit allt.
Það er í lagi að gera mistök. Það gera allir mistök. Þess vegna setja þeir strokleður á hvern einasta blýant.
Það sem fer einu sinni á internetið fer aldrei af því. Jafnvel þótt þú eyðir því. Sorrý.
Vertu kurteis við þjónustufólk. Sérstaklega ef þau eru að koma með mat til þín.
Allir, allir sem þið dýrkið og dáið eru nördar. Að vera nörd þýðir ekki að vera stanslaust í tölvunni – að vera nörd þýðir að vera ógeðslega góður í einhverju. Sumir eru góðir í að leika, þau eru leiklistarnördar, aðrir eru brjálæðislega góðir söngvarar – vegna þess að þau voru með söng og tónlist á heilanum. Þau er tónlistarnördar. Rithöfundar, íþróttafólk, dansarar, sjónvarpsfólk – nördar á sínu sviði. Annað orð er sérfræðingur – en það er lengra og leiðinlegra. Nörd er miklu meira töff.
Nördarnir ráða heimunum. Þannig að ekki verða miður þín ef einhver kallar þig nörd. Það er eitt mesta hrós sem þú mögulega getur fengið.
Ekki. Vera. Í símanum. Í. Bíó. Plís!
Og verið þið sjálf. Sama hversu erfitt og asnalegt það kann að vera – það er enginn betri í að vera þú, heldur en þú. Enginn. Njóttu þess.

Til hamingju með daginn – takk fyrir að bjóða mér.

Ræður

Löggjafarþjónustan – ræða Guðmundar Andra við þingsetningu 2017

Stækkið þægindarammann!

Ekki gera eitthvað af því að allir aðrir gera það

VERTU ÞÚ SJÁLFUR! – Ræða Ævars Þórs Benediktssonar

Leita

Siðmennt er skráð lífsskoðunarfélag.

Ef þú ert húmanisti eða trúlaus og vilt styðja Siðmennt, félags siðrænna húmanista á Íslandi, þá hvetjum við þig til að skrá þig í Siðmennt hjá Þjóðskrá.

Löggjafarþjónustan – ræða Guðmundar Andra við þingsetningu 2017

Stækkið þægindarammann!

Ekki gera eitthvað af því að allir aðrir gera það

VERTU ÞÚ SJÁLFUR! – Ræða Ævars Þórs Benediktssonar

Leita

Efnisorð

Siðmennt er skráð lífsskoðunarfélag.

Ef þú ert húmanisti eða trúlaus og vilt styðja Siðmennt, félags siðrænna húmanista á Íslandi, þá hvetjum við þig til að skrá þig í Siðmennt hjá Þjóðskrá.